2020 - Onderzoek betreffende de impact van de managementstijlen op het welzijn op het werk

Hoofdthema

2020 Onderzoek betreffende de impact van de managementstijlen op het welzijn op het werk

Dit onderzoek wordt gefinancierd door de Minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid in samenwerking met de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal overleg, in het kader van nieuwe initiatieven met betrekking tot burn-out.

Subthema

Een kwalitatief onderzoek naar managementstijlen en managementopleidingen in België

Organisaties staan momenteel onder druk om nieuwe vormen van (arbeids)organisatie en management te ontwikkelen die meer rekening houden met het welzijn van mensen. Tegelijk tonen indicatoren over de gezondheid van organisaties en werknemers dat arbeidssatisfactie op haar laagste niveau staat en psychosociale risico's op hun hoogste niveau zijn (UGent, 2018; Eurofound, 2018). In die context lijkt het aangewezen om het verband tussen managementstijl en welzijn op het werk na te gaan.

Timing

2018-2020

Opdrachtgever

Directie van het onderzoek over de verbetering van de arbeidsomstandigheden (DiOVA)

Onderzoeksteam

  • VUB : Prof. Dr. Christophe Vanroelen, Jan De Schampheleire, Deborah De Moortel
  • UCL : Prof. Dr. Laurent Taskin, Clotilde Hallet, Laurianne Terlinden

Onderzoeksopzet

Doelstellingen

Het doel van dit onderzoek is om te begrijpen hoe verschillende managementstijlen welzijn op het werk beïnvloeden (de moeilijkheden die managers en medewerkers ondervinden, de verwachtingen die ze hebben over management en welzijn). Vervolgens komt het erop aan om een vergelijking te maken tussen de managementstijlen die in praktijk worden beoefend en deze die in managementscholen worden onderwezen (tot een diploma leidende initiële- en vervolgopleidingen). Van daaruit kunnen een reeks aanbevelingen worden gemaakt om zowel in de praktijk als in het onderwijs managementstijlen beter te doen aansluiten bij welzijn op het werk.

Om dit probleem te operationaliseren, is dit onderzoek opgevat in drie fasen:

  • (1) aangeven welke managementstijlen momenteel in organisaties worden toegepast;
  • (2) de link leggen tussen managementstijlen en welzijn op het werk;
  • (3) nagaan welke plaats en inhoud managementstijlen en welzijn op het werk krijgen in initiële en voortgezette managementopleidingen.

Resultaten

Literatuuroverzicht

Terwijl de huidige literatuur zich toespitst op “leadership”, richt dit onderzoek zich meer op “managementstijl”. Met dit laatste begrip wordt ervoor gekozen om aandacht te geven aan het organisatieniveau, evenveel als of meer dan aan het individuele niveau.

Het Blake en Mouton-model maakt het mogelijk om managementactiviteiten en de manier om ze uit te oefenen met elkaar te verzoenen; het is opgebouwd met de dimensies "werking" en "personen".

De dimensie "werking" houdt vooral in dat de manager "ervoor zorgt dat het werk van de groep wordt gepland, georganiseerd en gecontroleerd". In de dimensie "personen" let de manager erop dat aan de behoeften en ambities van zijn medewerkers wordt voldaan, door hen persoonlijk te betrekken, door hen vertrouwen te geven en door respect te tonen voor mensen en hun werk.

Door de twee assen te combineren, komen vijf ideaaltypes van managementstijlen naar voor: de autocratische stijl, sterk en uitsluitend gericht op de werking; de sociale of paternalistische stijl, sterk en uitsluitend gericht op de personen; de “mediane” of collegiale stijl, gematigd gericht op de werking en de personen; de anemische stijl, zwak op beide assen; en de democratische stijl, sterk op beide assen.

Om de link te leggen tussen managementpraktijk, organisatievormen en welzijn hebben we dit model geactualiseerd door er een sleuteldimensie van hedendaagse arbeidsverhoudingen aan toe te voegen, namelijk erkenning op het werk.

De componenten van arbeid zoals die de aspecten van welzijn op het werk bepalen, kunnen worden gegroepeerd met de 5A’s: arbeidsinhoud, arbeidsomstandigheden, arbeidsverhouding, arbeidsvoorwaarden, arbeidsorganisatie.

De 5A’s sluiten op hun beurt aan bij de drie dimensies van het verrijkte Blake en Mouton-model over managementstijl. De aandacht voor de werking (“les activités”) valt samen met de aandacht voor de arbeidsinhoud, de arbeidsomstandigheden en, meer algemeen, de arbeidsorganisatie. De aandacht voor het team (“le collectif”) verwijst naar de aandacht voor de collectieve arbeidsverhoudingen. De aandacht voor de mensen (“les personnes”) tenslotte, gaat zowel over de aandacht voor de arbeidsvoorwaarden als over deze voor de individuele arbeidsverhoudingen.

Empirisch onderzoek

Om na te gaan welke managementstijlen in de praktijk voorkomen en wat hun impact is op het welzijn, werden tussen maart en september 2019 zeventien focusgroepen gehouden met 59 managers en 28 medewerkers uit verschillende sectoren die een representatief beeld geven van de industriële loonarbeid in België (de bouwsector, de farmaceutische sector, de banksector en de ICT-sector). De bijeenkomsten werden op uiteenlopende plaatsen in het land gehouden (Antwerpen, Brussel, Gent, Hasselt, Luik, Louvain-la-Neuve, Namen).

Om te onderzoeken welke managementstijlen er in managementopleidingen worden bijgebracht en op welke manier deelnemers gesensibiliseerd worden voor de dimensie welzijn op het werk, hebben we van de twaalf opleidingen waar managers uit de focusgroepen het meest naar refereerden, de verantwoordelijken (6 Franstalige en 6 Nederlandstalige) geïnterviewd.

In Figuur 2 (zie de synthese) worden de managementstijldimensies hernomen die in dit onderzoek het referentieschema vormen: op de x-as de aandacht die gegeven wordt aan resultaten en productie, op de y-as de aandacht voor menselijke relaties. Op grond van de uitgevoerde focusgroepen en de erin voorkomende sleutelwoorden, situeren we hier de vier bestudeerde sectoren en de erin toegepaste managementstijlen.

Figuur 3 (zie de synthese) is een synthetische weergave van de onderwezen managementstijlen in enerzijds de Masters in Management (zeven initiële opleidingen) en anderzijds de Executive-programma’s (vijf vervolgopleidingen). Alle initiële opleidingen scoren hoog op de werking, drie van hen scoren ook hoog voor de personen en slechts één voor het team. De vervolgopleidingen zijn meer gericht op de personen en het team dan op de werking.

Conclusie en aanbevelingen

De resultaten van dit onderzoek tonen algemeen aan dat de managementstijlen die in de onderzochte sectoren worden toegepast in de eerste plaats gericht zijn op de werking, en pas in de tweede plaats op de personen (mensen en teams). Alleen In de ICT-sector en de banksector is de managementstijl ook vrij sterk gericht op de personen.

De initiële opleidingen in management lijken vooral gericht te zijn op de dimensie "werking": leren plannen, organiseren en controleren; er is minder nadruk op de dimensie "personen": leren rekening houden met de behoeften en ambities van werknemers. Hooguit hebben deze opleidingen recent (grotendeels sinds 2018 of 2019) geïntegreerde modules met betrekking tot zelfkennis (persoonlijkheid) ingevoerd. Dit laatste lijkt slechts gedeeltelijk tegemoet te komen aan de behoeften van medewerkers en de wensen van managers.

Het zestigtal managers en het dertigtal medewerkers die in onze focusgroepen zijn samengekomen, hadden een gedeelde wens om te evolueren naar management dat in een meer collegiale stijl gericht is op het ondersteunen van mensen en het leiden van teams. Reden waarom sommige managers een vervolgopleiding op het gebied van (people) management volgen. Deze “executive” opleidingen richten zich meer op de ondersteuning en de ontwikkeling van mensen, terwijl ze managers ook de mogelijkheid geven om te leren informeren, coördineren, samenwerking te bevorderen, talenten te ontwikkelen, en feedback te geven.

Het zijn ook de meest mensgerichte managementstijlen die de meest positieve effecten hebben op het welzijn op het werk ("collegiale" en "democratische" stijlen zijn vanuit dit oogpunt de meest wenselijke). Welzijn, net als managementstijlen, zijn twee dimensies die ontbreken in de meeste van de twaalf in dit onderzoek geanalyseerde opleidingen.

Deze resultaten zetten dringend aan tot bewustwording van de politieke en institutionele actoren die invloed hebben op de initiële- en vervolgopleidingen op het gebied van management (regeringen, ministers, agentschappen, opleidingsinstellingen maar ook openbare diensten (FOD Volksgezondheid, Economie, Werkgelegenheid ...), evenals werkgeversorganisaties en de opleidingsverantwoordelijken in bedrijven van alle sectoren.

Onze belangrijkste aanbeveling is om naast de dimensie "werking" steeds de dimensie "personen" als een integraal onderdeel te zien van de rol van de manager, kwestie van een juist evenwicht tussen beide te vinden en zo de collegiaal-democratische-as in de figuren 1, 2 en 3 te benaderen. Deze as staat voor de voorbeeldmanager, die het werk organiseert, de ontwikkeling van zijn medewerkers opvolgt, betekenis geeft aan hun werk, en hen hogerop in de hiërarchie vertegenwoordigt. Op basis hiervan kunnen we met betrekking tot opleidingen de volgende aanbevelingen doen (zie de synthese).

Publicaties

Managementstijlen en welzijn op het werk, een kwalitatief onderzoek naar managementstijlen en managementopleidingen in België, Clotilde Hallet, Prof. Dr. Laurent Taskin & Laurianne Terlinden (UCLouvain), Jan De Schampheleire & Prof. Dr. Christophe Vanroelen (VUB), (December 2019)

Bijkomende inlichtingen

Indien u meer informatie wenst over dit onderzoek of de publicaties, neem dan contact op met de Directie van het Onderzoek over de Verbetering van de Arbeidsomstandigheden (DIOVA), E. Blerotstraat 1 - 1070 Brussel, alain.piette@werk.belgie.be.