2013 - Interventietypologieën voor preventie van musculoskeletale aandoeningen en psychosociale risico’s

Hoofdthema

Onderzoek over de interventietypologieën inzake de preventie van musculoskeletale aandoeningen (MSA) en psychosociale risico’s (PSR)

Subthema

De wet betreffende het welzijn op het werk van augustus 1996 bepaalt 5 preventieadviseurs, waaronder de preventieadviseur ergonomie en de preventieadviseur belast met de psychosociale aspecten. Elke onderneming moet een beroep kunnen doen op één van deze 5 adviseurs, hetzij intern (IDPBW) hetzij extern via een externe dienst voor preventie en bescherming op het werk (EDPBW). Afgezien van de hele grote ondernemingen, zijn de preventieadviseurs ergonomie en de psychologen vooral aanwezig in de EDPBW. Sedert 10 tot 15 jaar verrichten deze talrijke preventieadviseurs interventies in de ondernemingen, hetzij inzake musculoskeletale aandoeningen (MSA) voor de ene onderneming, hetzij inzake psychosociale risico’s (PSR) in de andere onderneming. Ondanks deze interventies blijven de MSA en de PSR een groot probleem in de ondernemingen.

De talrijke contacten die de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg onderhoudt met deze adviseurs, geven de indruk dat hun interventies voornamelijk betrekking hebben op de opleiding van werknemers inzake het hanteren van lasten of het werken met beeldschermen en/of op individuele pijngevallen. De belangrijkste taak van deze adviseurs bestaat er wel degelijk in de werkgever raad te geven over de invoering van preventiemaatregelen op basis van een risicoanalyse. Hoewel de opleiding nuttig kan zijn voor de preventie, werkt ze vooral in op het individu, terwijl het belangrijkste doel van de preventie erin bestaat in te werken op de arbeidsomstandigheden om deze zo goed mogelijk aan te passen aan de mentale, fysieke of emotionele kenmerken van de werknemers.

Om deze redenen lijkt het nuttig en noodzakelijk om de interventietypologieën te onderzoeken die in België worden toegepast op het vlak van de preventie van MSA en PSR, alsook de doeltreffendheid ervan.

Tot op heden heeft geen enkele Belgische studie de preventieacties inzake MSA en PSR binnen de ondernemingen gekenmerkt en geëvalueerd.

De Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg wenst meer inzicht te verwerven in de preventieve interventies die ondernemingen van diverse grootte en uit de verschillende activiteitssectoren op dit vlak realiseren, en wil nagaan in welke mate deze kunnen worden beschouwd als effectief. Dit leidde tot een probleemstelling die werd vertaald in de volgende onderzoeksopdrachten:

  1. het oplijsten van het soort interventies die door de preventiediensten (interne en externe) en andere dienstverleners worden toegepast: inventarisatie en omschrijving;
  2. het onderverdelen van deze interventies in categorieën en het opmaken van een typologie;
  3. een oordeel bevragen met betrekking tot de impact en de doeltreffendheid van deze verschillende interventiecategorieën (op basis van de beschikbare informatie, objectief en/of subjectief);
  4. een oordeel bevragen over de redenen voor de mislukking of het slagen van deze categorieën/types van interventies (hindernissen en begunstigende factoren).

Timing

2012-2013

Opdrachtgever

Afdeling Promotie van het welzijn op het werk.

Onderzoeksteam

  • Jan Van Peteghem, burgerlijk ingenieur in de Veiligheidstechniek, docent Faculteit Ingenieurswetenschappen en senior onderzoeker HIVA (KU Leuven)
  • Veerle Hermans, Europees ergonoom, docente Departement Experimentele en Toegepaste Psychologie (VUB) en verantwoordelijke voor het departement Ergonomie van IDEWE)
  • Miet Lamberts, psychologe, projectleider Onderzoekseenheid Arbeid en Organisatie, HIVA
  • Jonathan Plamondon, Science du travail, IST-Université Catholique de Louvain

Onderzoeksopzet

De onderzoeksopdracht werd opgesplitst in meerdere fasen.

  • Fase 1 hield een bevraging in via een steekproef van externe preventiediensten. Beschikbare gegevens over recent uitgevoerde interventies (tijdshorizon: de laatste 3 jaar) werden opgevraagd. Een diepte-interview werd gepland en uitgevoerd met de verantwoordelijken van de afdeling Risicobeheersing, een preventieadviseur-ergonomie en een preventieadviseur-psychosociale aspecten.
  • Fase 2 betrof een bevraging, door middel van een gesloten vragenlijst aangeboden via het internet (websurvey), van een aantal interne preventiediensten. Deze werden aangeschreven op basis van een gestratificeerde steekproef van bedrijven en instellingen, waarbij er over werd gewaakt om een aanvaardbare spreiding te krijgen over de activiteitssectoren, de grootte van de onderneming en de regio. Er werden 142 ingevulde vragenlijsten ingezameld, die beogen een zicht te geven op de in deze ondernemingen uitgevoerde interventies en hun kenmerken tussen de periode 1 januari 2010 en 31 december 2012.
  • Fase 3 betrof een aantal gevallenstudies, waarbij 12 cases met interventies ter bestrijding van MSA en evenveel cases met interventies ter bestrijding van PSR, meer diepgaand bekeken worden. Dit gebeurde d.m.v bezoeken aan de geselecteerde ondernemingen, waarbij een diepte-interview plaatsvond met de betrokken experten (de interne preventieadviseur, een deskundig ergonoom of preventieadviseur-psychosociale aspecten, een arbeidsgeneesheer), waar mogelijk aangevuld met een gesprek met één of meerdere betrokken leidinggevenden en een derde gesprek met één of meerdere betrokken werknemers (al dan niet aangevuld met een vakbondsafgevaardigde).

De 3 onderzoeksfasen werden voorafgegaan door een grondige literatuurstudie over de thema’s aangehaald in de onderzoeksopzet.

Resultaten

Interventiecategorieën m.b.t. MSA

  1. Op de arbeidsorganisatie gerichte interventies

    1.1 Acties inwerkend op de arbeidsomstandigheden
    1.2 Acties inwerkend op de arbeidsorganisatie
     
  2. Op de arbeidspost gerichte interventies

    2.1. Acties inwerkend op de vormgeving van de arbeidspost
    2.2 Het inzetten van externe hulpmiddelen
    2.3 Het aanbieden van hulpmiddelen voor houdingsondersteuning
     
  3. Op het individu gerichte interventies

    3.1 Sensibilisering/bewustmaking
    3.2 Relaxatietechnieken
    3.3 Cognitief-gedragsmatige behandeling
    3.4 Het aanleren van spierversterkende oefeningen
    3.5 Het ter beschikking stellen van individuele beschermingsmiddelen
    3.6 Re-integratieprocedures
    3.7 Opleidingen inzake het gebruik van technieken

Interventiecategorieën m.b.t. PSR

  1. Op de organisatie gerichte interventies

    1.1 Acties inwerkend op de arbeidsomstandigheden
    1.2 Acties inwerkend op de arbeidsvoorwaarden
    1.3 Acties inwerkend op de arbeidsverhoudingen
    1.4 Acties inwerkend op de arbeidsinhoud
    1.5 Procedurele acties
     
  2. Op het individu gerichte interventies

    2.1 Sensibilisering/bewustmaking
    2.2 Relaxatietechnieken
    2.3 Cognitief-gedragsmatige behandeling
    2.4 Voorkomen van het posttraumatisch stresssyndroom
    2.5 Re-integratieprocedures
    2.6 Opleidingen (kennisoverdracht, aanleren van vaardigheden)
    2.7 Benaderingen voor specifieke doelgroepen 

De aanpak van MSA en PSR in de Belgische ondernemingen

Uit de bestaffing van de externe preventiediensten zouden we kunnen afleiden dat de ergonomie noch de psychosociale aspecten in de Belgische ondernemingen de aandacht krijgen die ze verdie¬nen. Ook uit de gevallenstudies blijkt dat de aandacht voor het welzijn van de werknemer zich vaak hoofdzakelijk blijft toespitsen op de arbeidsveiligheid en het gezondheidstoezicht.

Naar een blauwdruk van een geslaagde interventie

  • Stap 1: het startpunt van het initiatief: de probleemdetectie
  • Stap 2: het verkrijgen van ruggensteun
  • Stap 3: de uitvoering van de interventie
  • Stap 4: de afsluiting en opvolging van de interventie

Beleidsvoorstellen

  • Het vergroten van de aandacht van ondernemingen voor MSA en PSR
  • Het doorbreken van de huidige focus van interne preventieadviseurs die hoofdzakelijk gericht is op de arbeidsveiligheid
  • Het bevorderen van een grotere multidisciplinariteit bij de externe preventiediensten 

Publicaties

Eindrapport

Onderzoek naar interventietypologieën inzake de preventie van musculoskeletale aandoeningen en psychosociale risico’s, Jan Van Peteghem, Veerle Hermans et Miet Lamberts (PDF, 2.02 MB)

Samenvatting van het onderzoek

Onderzoek naar interventietypologieën inzake de preventie van musculoskeletale aandoeningen en psychosociale risico’s, Jan Van Peteghem, Veerle Hermans et Miet Lamberts (PDF, 265.83 KB) 

Bijkomende inlichtingen

Indien u meer informatie wenst over dit onderzoek of de publicaties, neem dan contact op met:

  • Frank Dehasque
    FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, AD Humanisering van de Arbeid
    E. Blerotstraat 1 - 1070 Brussel
    e-mail: frank.dehasque@werk.belgie.be 
  • Alain Piette
    FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg, AD Humanisering van de Arbeid
    Directie van het Onderzoek over de Verbetering van de Arbeidsomstandigheden (DIOVA)
    E. Blerotstraat 1 - 1070 Brussel
    e-mail: alain.piette@werk.belgie.be