De overheid erkent het enorme belang van mentaal welzijn op het werk voor verschillende beroepsgroepen (werknemers, zelfstandigen en ambtenaren). In de huidige context is het noodzakelijk om te investeren in de preventie van stress, burn-out en mentaal welzijn in het algemeen, zodat werknemers zich optimaal kunnen ontplooien en uitval zoveel mogelijk wordt voorkomen.
Het is in deze context dat de Ministerraad (op verzoek van de Ministers van Sociale Zaken, Arbeid, Ambtenarenzaken en Middenstand) in november 2022 een reeks structurele maatregelen heeft goedgekeurd, waaronder 13 acties die door de FOD Werkgelegenheid moeten worden uitgevoerd. Deze acties kunnen gestructureerd worden rond 3 assen:
- As 1: bijzondere aandacht voor de welzijnsactoren binnen bedrijven, d.w.z. arbeidsartsen, preventieadviseurs psychosociale aspecten, werknemersvertegenwoordigers, enz.
- As 2: wetgeving opstellen en evalueren die specifiek is voor de codex welzijn op het werk.
- As 3: ontwikkeling van tools voor welzijnsactoren op het terrein.
As 1: welzijnsactoren
Om deze doelstellingen te bereiken, staan een aantal deskundigen op het gebied van welzijn op het werk centraal bij de dertien acties die aan de FOD Werkgelegenheid werden toevertrouwd:
- De arbeidsarts: drie multidisciplinaire werkgroepen – geleid door vertegenwoordigers van BBvAg (Belgische Beroepsvereniging voor Arbeidsgeneesheren) – werden opgericht om een actieplan te ontwikkelen. Dit actieplan is gericht op het vergroten van het bewustzijn van de rol van de arbeidsarts en het verbeteren van zijn imago onder werknemers, maar ook onder toekomstige artsen om hen warm te maken voor het beroep.
- De preventieadviseur psychosociale aspecten (PAPA) speelt een sleutelrol in de preventie van psychosociale risico’s op het werk, zowel voor de collectieve aspecten waarin de wetgeving voorziet als voor de behandeling van individuele verzoeken. Omdat er momenteel te weinig PAPA’s zijn, werd er samen met de verschillende PAPA-netwerken overleg gepleegd en wordt een actieplan opgesteld om het aantal te verhogen en de kwaliteit van hun werk te garanderen.
- In oktober 2023 lanceerde de FOD Werkgelegenheid een online campagne rond psychosociale risico’s, gericht aan welzijnsspecialisten, lijnmanagers en werknemersvertegenwoordigers. De focus lag op het actualiseren en verspreiden van bestaande sensibiliserings- en preventietools, die gratis beschikbaar zijn op de website www.voeljegoedophetwerk.be. Uit het eindrapport over de verspreiding van de campagne blijkt dat deze een breed bereik had onder de verschillende doelgroepen.
As 2: evolutie van de codex welzijn op het werk
Wat regelgeving betreft, zijn er een aantal acties ondernomen om de bestaande wetgeving te evalueren en te verbeteren:
- In 2023 ging een wetenschappelijke studie van start, gericht op de evaluatie van de wetgeving inzake psychosociale risico’s op het werk. Door de sociale partners en experten op dit gebied (preventieadviseurs psychosociale aspecten, arbeidsartsen, vertrouwenspersonen, enz.) te raadplegen, zal de studie bepalen welke aspecten van de wetgeving het moeilijkst toe te passen zijn. Daarbij gaat de aandacht vooral uit naar de nieuwe bepalingen die sinds 2014 zijn ingevoerd, d.w.z. het collectieve en preventieve luik. Deze studie verzamelt zowel kwantitatieve gegevens, door de verspreiding van online vragenlijsten, als kwalitatieve gegevens, door middel van focusgroepen. Het doel van de studie is om aanbevelingen te formuleren voor verbetering en administratieve vereenvoudiging, waarbij de nadruk ligt op de toegankelijkheid van diensten voor kmo's.
- Vanaf 1 december 2023 is het voor bedrijven met 50 of meer werknemers verplicht om ten minste één interne vertrouwenspersoon aan te stellen. Voor werkgevers met minder dan 50 werknemers blijft de aanstelling optioneel.
- Op 15 mei 2024 wordt er een wetgevend kader ter preventie van werkgerelateerde musculoskeletale aandoeningen (MSA) gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad. Naar aanleiding van deze wetgeving zullen er verduidelijkende webinars en een sensibiliseringscampagne georganiseerd worden.
As 3: Ontwikkeling van tools voor actoren op het terrein
Het MWOHW-plan heeft ook de ontwikkeling van nieuwe tools mogelijk gemaakt, om het welzijn op het werk te bevorderen en om de preventie, het beheer en de aanpak van psychosociale risico’s in de praktijk te ondersteunen.
Deze tools omvatten onder andere twee pedagogische tools die (toekomstige) managers ondersteunen bij het hanteren van een mensgerichte managementstijl. Deze managementstijl houdt rekening met de behoeften en capaciteiten van teams en blijkt uit onderzoek het mentaal welzijn van werknemers te bevorderen. Deze tools zijn zowel gericht op scholen die toekomstige managers opleiden als op managers in het werkveld.
Om KMO’s stap voor stap te begeleiden bij het uitvoeren van een psychosociale risicoanalyse en het opzetten van een welzijnsbeleid, wordt er een nieuwe ‘OiRA psychosociale aspecten’ ontwikkeld. OiRA staat voor Online Interactive Risk Assessment en is een gratis online tool die in samenwerking met de FOD Werkgelegenheid, een externe firma en de sociale partners tot stand komt.
De vragenlijstmethode psychosociale risico’s – beschikbaar in het Nederlands, Frans, Engels en binnenkort ook in het Duits – richt zich tot werkgevers en preventieadviseurs psychosociale aspecten. Zij kunnen deze vragenlijst anoniem onder werknemers verspreiden en de verzamelde gegevens verwerken om zo een beeld te krijgen van de psychosociale risico’s binnen hun onderneming.
De sectorprojecten ter preventie van psychosociale risico’s hadden als doel zichtbaarheid en financiële ondersteuning te geven aan innovatieve projecten gecreëerd door elf sectoren. Het resultaat? Een brede waaier aan goede praktijken, op maat gemaakt voor uiteenlopende doelgroepen, evenals een wetenschappelijk rapport dat de sterktes en verbeterpunten van alle initiatieven samenvat.
Richting een holistische benadering van geestelijke gezondheid in relatie tot werk
Tenslotte was 2023 een jaar van voorbereiding op het Belgisch voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie gedurende de eerste helft van 2024. Onder de prioriteiten van dit voorzitterschap is mentale gezondheid in relatie tot werk een belangrijk thema. Om dit thema te bespreken werd op 30 en 31 januari 2024 een conferentie gehouden voor Europese experts en beleidsmakers. De eerste dag was gewijd aan primaire preventie en het creëren van gezonde werkplekken door de implementatie van maatregelen die voorkomen dat werknemers worden blootgesteld aan psychosociale risico's op het werk. De tweede dag was gewijd aan secundaire en tertiaire preventie, d.w.z. mensen aan het werk houden door de eerste tekenen van onwelzijn op te sporen en te behandelen, alsook hen te helpen na ziekteverlof weer aan het werk te gaan. Het doel was om het onderwerp als een continuüm en in al zijn complexiteit te benaderen.