De ongeziene impact van COVID-19 op het functioneren van de inspectiediensten

Gepubliceerd op

-

2020

De COVID-19-crisis heeft een ongeziene impact gehad op de werking van het SIRS (Sociale Inlichtingen-en Opsporingsdienst) en de sociale inspectiediensten en hun opdrachten tijdens het jaar 2020.

De activiteiten van alle inspectiediensten werden sterk beïnvloed door de maatregelen die zijn genomen ter bestrijding van de COVID-19-pandemie. Dit betekent niet dat er geen controles in het kader van de bestrijding van sociale fraude en zwartwerk meer werden verricht, maar dat de taken van de inspectiediensten werden aangepast aan de crisissituatie. In dit verband zijn ook nieuwe sociale maatregelen ingevoerd ter ondersteuning van zelfstandigen, werkgevers en werknemers.

In 2020 kregen de sociale inspectiediensten daarom ook extra taken binnen hun eigen organisatie om onderzoek te doen naar de nieuwe sociale rechten waarvan massaal gebruik werd gemaakt, of naar mogelijke misbruiken. Het personeel van de inspectiediensten werd ook (tijdelijk) ingezet voor andere crisistaken binnen hun organisatie (bv. support aan het callcenter voor specifieke COVID-19 gerelateerde vragen).

Ondanks alle moeilijkheden in verband met de pandemie hebben de SIOD en de inspectiediensten hun strijd tegen de sociale fraude gedurende het hele jaar 2020 voortgezet en zullen zij dat ook in 2021 blijven doen.

Specifieke procedures

SIOD heeft in 2020, in het kader van deze bijzondere COVID-19-crisissituatie specifieke controleprocedures ontwikkeld ter ondersteuning en begeleiding van de verschillende federale inspectiediensten:

  • op het niveau van de organisatie van de controles (soorten controles die kunnen worden uitgevoerd, voorafgaande waarnemingen, hoorzittingen via Skype, enz.);
  • op het niveau van de nodige preventiemaatregelen ter bescherming van de eigen sociaal inspecteurs van alle betrokken sociale inspectiediensten met als doel om elke sociaal inspecteur die zich op het terrein begeeft, dezelfde graad van bescherming te kunnen aanbieden, over de grenzen van de diensten heen (veiligheidsvoorschriften, individueel beschermingsmateriaal,  ….);
  • op het niveau van de uniforme controlemethodologie die door SIOD in samenwerking met alle betrokken federale sociale inspectiediensten werd ontwikkeld in het kader van de nieuwe bevoegdheden inzake de controle op de naleving van de COVID-19-maatregelen.

In het begin hadden de controles op het terrein een belangrijk preventief en informatief karakter, vooral met betrekking tot de nieuwe maatregelen die speciaal waren ingevoerd om de crisis aan te pakken, alsook op het niveau van de controle van de COVID-19-preventiemaatregelen in de ondernemingen.  

Naarmate de COVID-19-crisis verder duurde, verschoof het accent van een preventief en coachend optreden naar een meer repressief optreden. Het naleven van de COIVD-19-preventiemaatregelen vormen immers één van de hoekstenen in de strijd tegen dit virus en de niet-naleving van deze maatregelen vormt een zeer groot risico voor de werknemers die eraan blootgesteld worden, zodat deze repressieve aanpak noodzakelijk is.

Ten slotte werden in de loop van 2020 ook bijkomende accenten gelegd op bepaalde maatregelen waarvan het nut, doorheen de maanden dat de pandemie aanhield, steeds duidelijker werd. Zo werd de controle op de invoering van het verplicht telewerk in de ondernemingen en voor de functies die zich daartoe lenen vanaf december 2020 sterk opgedreven en blijven deze controles ook in 2021 behoren tot de prioriteiten van de sociale inspectiediensten, waarbij het controlebeleid ook voor dit aspect verlegd wordt van het eerder coachend en preventief beleid naar een repressief beleid.

Nieuwe wettelijke bevoegdheid voor COVID-19-controles

Specifiek voor wat betreft de controle op de naleving van de zgn. COVID-19-preventiemaatregelen moet erop gewezen worden dat de ‘klassieke’ sociale inspectiediensten (TSW, RSZ, RSVZ, RVA en RIZIV) in de periode maart t.e.m. juni géén wettelijke bevoegdheid hadden. Toch werd binnen de SIOD, na overleg in verschillende werkgroepen samengesteld uit experts van de 5 ‘klassieke sociale inspectiediensten’ en TWW, besloten om de flagrante inbreuken die werden vastgesteld in het kader van hun eigen core business – controles of tijdens gemeenschappelijke controles - over te maken aan de collega’s van TWW.  Vervolgens werden deze ondernemingen door TWW opnieuw gecontroleerd en werden in voorkomend geval de nodige sancties genomen (waarschuwing, sluiting, PJ, …).

Ten gevolge van een wettelijke wijziging van het Sociaal Strafwetboek door het K.B. nr. 37 (B.S. 3/7/2021), waardoor de sociale inspectiediensten een wettelijke bevoegdheid kregen voor de controle van de COVID-19-preventiemaatregelen heeft de SIOD, in overleg met de experten van de betrokken sociale inspectiediensten en TWW, haar instructie ‘Handhaving COVID-19-maatregelen’ opgemaakt.

Concreet werd een uniform formulier SIOD COVID-19 Controlelijst/Waarschuwing uitgewerkt samen met TWW.  Dit formulier werd en wordt door alle betrokken sociale inspectiediensten gebruikt voor de controles in het kader van hun core business en eveneens tijdens elke gemeenschappelijke controle in het kader van de arrondissementele cellen.

Van een preventief beleid …

In deze eerste fase werd een eerder coachend en preventief beleid gehanteerd door de sociale inspectiediensten. Dit betekent dat elke werkgever waarvoor inbreuken op de COVID-19-preventiemaatregelen werden vastgesteld, op het moment van deze controle een eerste ‘waarschuwing’ kreeg. In de gevallen waarbij er flagrante inbreuken werden vastgesteld (social distancing, handhygiëne), werden deze vaststellingen bovendien overgemaakt aan de lokale directies van TWW. TWW deed vervolgens een bijkomende controle en legde in voorkomend geval de passende sanctiemaatregelen op. Deze nieuwe werkmethode werd vanaf 13 juli 2020 toegepast op het terrein. 

Na in eerste instantie bevoegd te zijn voor de COVID19-preventiemaatregelen (social distancing, handhygiëne, ventilatie, …) werd de bevoegdheid van de sociale inspectiediensten verder uitgebreid tot de controle van bijkomende maatregelen die werden genomen via de wijzigingsbesluiten van de Minister van Binnenlandse Zaken.

Door het M.B. 22/08/2020 van de Minister van Binnenlandse zaken werd voor de werkgevers in de bouw-, schoonmaak-, land- en tuinbouw en de vleessector bijkomende verplichtingen opgelegd m.b.t. het bijhouden van een (tijdelijk) register met de identificatie- en verblijfsgegevens van arbeidskrachten.  Bovendien werden de werkgevers verplicht om te controleren of deze buitenlandse arbeidskrachten bij hun aankomst in België het ‘Passenger Locator Form’ hadden ingevuld.

De sociale inspectiediensten werden bevoegd voor het controleren van deze bijkomende maatregelen. De SIOD instructie ‘Handhaving COVID-19-maatregelen’ werd in samenspraak met de SIOD Werkgroep in deze zin aangepast en gevalideerd door het Strategisch Comité van SIOD.

… naar een meer repressief beleid

Eind oktober 2020 kwamen we na een periode van systematisch versoepeling van de COVID-19-maatregelen terug in een periode van verstrenging en een semi-lockdown terecht waardoor ook de controle-activiteiten van de sociale inspectiediensten werden geïmpacteerd en bijgevolg aangepast. Het M.B. van 28 oktober 2020 (en de wijziging hiervan door het M.B. van 1 november 2020 en volgende) verstrengde de COVID-19-preventiemaatregelen opnieuw waarbij de verplichting tot telewerk en de verplichte sluiting van de horeca en de niet-essentiële ondernemingen opnieuw werd ingevoerd.

Bovendien besliste het Strategisch Comité dd. 30 oktober 2020, ten gevolge van een beslissing van Minister van Werk en Economie, de heer Pierre-Yves Dermagne, dat de sociale inspectiediensten bij vaststelling van flagrante inbreuken en/of manifeste onwil van de werkgever, om het preventie en coachend optreden niet langer te handhaven maar in deze gevallen repressief op te treden en desgevallend een Pro Justitia op te stellen

Ten gevolge deze verstrenging en de beslissing van het Strategisch Comité, heeft de SIOD, via de werkgroep van experten de SIOD instructie ‘Handhaving COVID-19-maatregelen’ geactualiseerd, evenals het SIOD ‘COVID-19-Controlelijst/waarschuwing’ formulier geactualiseerd, rekening houdende met deze nieuwe maatregelen.

In 2020 heeft SIOD, samen met de SIOD Werkgroep COVID-19, de gemeenschappelijke instructie m.b.t. de controlemethodologie 6 keer aangepast in de periode van juli t.e.m. december 2020 ten gevolge van wijzigingen in de van toepassing zijnde preventiemaatregelen en bijgevolg ook van een gewijzigde controlestrategie. Deze kort op elkaar volgende gewijzigde controlestrategieën vergden van de sociaal inspecteurs van alle betrokken sociale inspectiediensten een zeer grote wendbaarheid in moeilijke omstandigheden.

statistieken

Hieronder kan u een overzicht vinden van de gemeenschappelijke controles uitgevoerd in het kader van de strijd tegen sociale fraude (zwartwerk) én COVID-19.

Met ‘gemeenschappelijke controles’ worden de controles bedoeld die uitgevoerd worden in het kader van de werking van de arrondissementele cellen onder leiding en toezicht van de bevoegde arbeidsauditeur. Deze controles worden uitgevoerd door ten minste 2 verschillende (sociale) inspectiediensten al dan niet vergezeld van andere inspectiediensten (FOD Economie, FOD Financiën, regionale inspectiediensten,.) en de politie

Voor het jaar 2020 vindt u hieronder de resultaten van de arrondissementele cellen specifek m.b.t. de  strijd tegen sociale fraude en zwartwerk (met inbegrip van COVID-19-controles )

 

 

 

Inbreuken

Gemiddelde per controle

 

 

 

Cel

Controles

alle materies

zwartwerk

Alle materies

zwartwerk

communicatie ipss

positieve controles

percentage

Antwerpen

766

497

325

0,65

0,42

39

353

46%

Brussel

719

709

443

0,99

0,62

59

397

55%

Charleroi-LL

462

345

200

0,75

0,43

41

221

48%

Halle-Vilvoorde

571

342

207

0,60

0,36

27

217

38%

Huy-Waremme

246

197

81

0,80

0,33

18

134

54%

Leuven

243

143

61

0,59

0,25

14

110

45%

Liège

663

418

257

0,63

0,39

35

264

40%

Limburg

1156

598

305

0,52

0,26

55

412

36%

Luxembourg

179

172

62

0,96

0,35

2

102

57%

Mechelen

331

136

34

0,41

0,10

8

111

34%

Mons-Tournai

698

550

219

0,79

0,31

44

328

47%

Namur-Dinant

250

185

98

0,74

0,39

2

94

38%

Nivelles

252

143

68

0,57

0,27

10

94

37%

Oost-Vlaanderen

1718

996

333

0,58

0,19

71

727

42%

Turnhout

402

264

103

0,66

0,26

10

174

43%

Verviers-Eupen

176

139

45

0,79

0,26

5

98

56%

West-Vlaanderen

1248

495

274

0,40

0,22

43

396

32%

Totaal

10080

6329

3115

0,63

0,31

483

4232

42%

                 

In 2020 hebben de arrondissementele cellen, ondanks de moeilijkheden, de doelstelling van het actieplan Sociale Fraudebestrijding 2020 gehaald en het minimum percentage (28%) positieve controles (controles met inbreuken) met 42% ruim overschreden.

Voor het volledig jaar 2020 vindt u hieronder de resultaten van de arrondissementele cellen specifek m.b.t. de  COVID19 – controles.

 

Gemeenschappelijke controles (arrondissement cellen)

Contrôles communs (cellules d’arrondissement)

Période 2020 07 14 – 2020 12 31

 

Covid19 preventiemaatregelen (social distancing, handhygiene, ventilatie, ….

Covid19 mesures de prévention (social distancing, hygiène des mains, ventilation, …)

 

Antaal gecontroleerd/

Nombre de contrôlés

Waarvan antaal gecontroleerd met/

Dont contrôlés avec

 

Antaal controles/nombre de contrôles

Antaal inbreuken / nombre d’infractions

Gevolg/conséquences

 

Werkgevers/

employeurs

Zelfstandigen/

indépendants

Werknemers/

travailleurs

Werkgevers/

employeurs

Zelfstandigen/

indépendants

Werknemers/

travailleurs

Werkgevers/

Employeurs

Werknemers/

travailleurs

Werkgevers/

Employeurs

Werknemers/

travailleurs

Waarschuwing/

Avertissement

Waarschuwing + info TWW/

Avertissement + info CBE

Rapport pénal/

Strafrapport

Projustitia

Periode 2020-07-14 – 2020 12 31

3307

3665

10404

1634

872

3954

3307

10404

471

2406

368

62

1

34

Conclusie

Bovenstaande cijfers tonen aan dat de inspectiediensten van de FOD WASO (TSW/TWW), RVA, RSZ, RIZIV en het RSVZ hun verantwoordelijkheid inzake de strijd tegen COVID-19 hebben opgenomen. Daarnaast heeft SIOD zich vanuit haar coördinatierol maximaal wendbaar en flexibel opgesteld om de nodige ondersteuning te kunnen bieden aan de diverse actoren betrokken inzake de strijd tegen COVID-19. We denken hierbij aan de SIOD instructie ‘Handhaving COVID-19-maatregelen’ die quasi maandelijks, of zelfs in bepaalde periodes van snel opeenvolgende wijzigingen in de beslissingen over de COVD-19-pandemie, meerdere keren per maand werd aangepast om de controlemethodologie bij te stellen. Dit vroeg en vraagt uiteraard ook een zeer grote flexibiliteit en wendbaarheid van de sociaal inspecteurs van de betrokken diensten die ook hun manier van werken op het terrein bij iedere wijziging moeten bijspijkeren.