De inspectiedienst Toezicht op de sociale wetten (TSW) heeft de laatste jaren vastgesteld dat er abnormaal veel derdelanders die onwettig in België verblijven op frauduleuze wijze via firma’s gevestigd in de Europese Economische Ruimte-lidstaten in België komen werken. Een derdelander beschikt niet over de nationaliteit van een EER-lidstaat.
In het kader van het vrij verkeer van diensten binnen de EU mag een werkgever waarvan de maatschappelijke zetel is gevestigd buiten het Belgisch grondgebied zijn eigen werknemers op Belgisch grondgebied tewerkstellen voor de uitvoering van een aangenomen opdracht. Men spreekt van detachering wanneer werknemers tijdelijk werkzaamheden uitvoeren in het ontvangstland (België) en nadien terug naar de lidstaat gaan waar zij gewoonlijk werken. Op basis van de detacheringsrichtlijn (96/71/EG) is de werkgever ertoe gehouden een geheel van arbeids-, loon- en tewerkstellingsvoorwaarden na te leven die van toepassing zijn in het land van ontvangst, alsook de richtlijnen die hieromtrent genomen zijn op Europees niveau. Om de werknemers te beschermen en om te zorgen dat hun sociale rechten in die korte periode stabiel blijven, blijven de werknemers in dergelijke gevallen onderworpen aan de sociale zekerheid van het land van herkomst. Kortom: gelijk loon voor gelijk werk op dezelfde plaats.
Het is mogelijk om een derdelander via detachering in België te laten werken, voor zover de betrokkenen kunnen aantonen dat ze werden aangeworven in het kader van een arbeidsovereenkomst met een onderneming gevestigd in een EER-lidstaat en beschikken over een geldig verblijfvisum en eventuele arbeidsvergunning van het uitzendland. Daarnaast dient een gedetacheerde derdelander ook te beschikken over een geldig limosa-meldingsbewijs en dient de werkgever voor hem of haar een A1-certificaat (bewijs aansluiting sociale zekerheid uitzendland) aan te vragen. Steeds meer derdelanders kunnen via een tussenstation makkelijk gedetacheerd worden naar België, vaak om te werken in de Belgische bouwsector.
Het werk van de inspectiediensten wordt echter ingewikkeld gemaakt door het gecombineerde gebruik van verblijfsdocumenten die vervalst zijn maar potentieel betrekking hebben op echte identiteiten, de schijn van wettelijkheid die wordt verkregen in een EER-lidstaat, de limosa-aangiften en de voorlegging van authentieke of valse A1-certificaten.
Door de onwettige detachering van illegale derdelanders is er sprake van sociale dumping. Dit leidt tot deloyale concurrentie, valse prijszetting, en ernstige ondergraving van ons sociaal zekerheidsstelsel. De strijd tegen illegale gedetacheerde tewerkstelling kadert ook in het sociaal beleid en het respect voor fundamentele rechten. De inspectiedienst Toezicht op de sociale wetten stelt immers vast dat de rechten van illegaal tewerkgestelde gedetacheerde derdelanders veelvuldig geschonden worden.
Ongeldige detachering van Oekraïners via Poolse firma’s
De laatste jaren komen de inspectiediensten op het terrein veel Oekraïners tegen die gedetacheerd worden via Poolse firma’s. Dit is niet verwonderlijk aangezien uit de cijfers blijkt dat de detachering voornamelijk verloopt vanuit Polen en Litouwen. Dit fenomeen zien we vooral in de transport- en bouwsector. Sinds 2017 tot 2021 is in België een stijging te zien van 251% gedetacheerde arbeiders met Oekraïense nationaliteit.
In 2021 werden er ruim 24.950 Oekraïense werknemers gedetacheerd naar België, waardoor zij de eerste plaats van de top 5 derdelanders-nationaliteiten vertegenwoordigen. Ook de cijfers over de gedane vaststellingen bevestigen deze evolutie.
Oekraïners worden naar hier gelokt met het idee om snel geld te verdienen, maar komen vaak bedrogen uit. Vergoedingen tussen 2 en 7 euro per uur en 65 uren werken per week zijn geen uitzonderingen. Zonder klagen presteren ze lange dagen (met alle mogelijke risico’s van dien). Talrijke Belgische bouwondernemingen doen bijgevolg een beroep op hen.
Controles op het terrein gebeuren vaak in samenwerking met de volgende diensten:
- Toezicht op de sociale wetten en Toezicht op het welzijn op het werk van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (TSW en TWW),
- inspectie van de Rijksdienst voor Sociale Zekerheid (RSZ),
- inspectie van de Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening (RVA),
- Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering (RIZIV),
- Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen (RSZV),
- Politiediensten,
- de regionale sociale-inspectiediensten.
Gemeenschappelijke acties worden ondersteund en gecoördineerd door de Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD). Elke dienst heeft dan ook zijn eigen kenmerkende taken.
Als eerste belangrijke stap voor de sociaal inspecteur is het belangrijk om de identiteitsgegevens via het paspoort na te gaan. Hiervan neemt de sociaal inspecteur foto’s, en ook van de stempels in de paspoorten. Dit kan nadien van belang zijn voor het bewijzen van bijvoorbeeld valsheid of bij de loonberekeningen. Wanneer de Oekraïner niet beschikt over de geldige documenten om via de Poolse firma te zijn tewerkgesteld, dan neemt de sociaal inspecteur contact op met de lokale politie die op haar beurt contact opneemt met Dienst Vreemdelingenzaken. Deze laatste beslist dan of de Oekraïner het grondgebied al dan niet moet verlaten.
De sociaal inspecteur gaat nadien over tot verhoor van de Oekraïense arbeiders. Deze verhoren zijn belangrijk om meer informatie over hun tewerkstelling in België te verkrijgen, om na te gaan of er loontekorten zijn en of er sprake is van sociale dumping of mensenhandel.
Om de frauduleuze detachering tegen te gaan, werden er in 2021 door het Toezicht op de sociale wetten voor 67 Oekraïense werknemers proces-verbaal tot vaststelling van illegale tewerkstelling opgesteld.
Lonen
Aan de hand van de wet tot vaststelling van sancties en maatregelen voor werkgevers van illegaal verblijvende onderdanen van derde landen (11/02/2013) is de inspectiedienst TSW gemachtigd om het loon te eisen van een illegale derdelander. Hij wordt geacht er prestaties te hebben verricht gedurende een duur van minstens drie maanden, behoudens het bewijs van het tegendeel.
De voornaamste taak van de inspectiedienst is dus om de illegale derdelanders het loon te bezorgen waar ze recht op hadden tijdens hun tewerkstelling in België.
Hoofdelijke aansprakelijkheid
In het kader van illegale derdelanders zijn de aannemer (buiten het kader van een keten van onderaannemers) of de intermediaire aannemer (in het kader van dergelijke keten) hoofdelijk aansprakelijk voor de betaling van het door hun rechtstreekse onderaannemer nog verschuldigd loon wanneer er geen exoneratiebeding voorhanden is. De hoofdaannemer en/of intermediaire aannemer zijn slechts hoofdelijk aansprakelijk indien zij op de hoogte zijn van het feit dat hun onrechtstreekse onderaannemer een of meerdere illegaal verblijvende onderdanen van derde landen tewerkstelt.
Dit is een belangrijk bestrijdingsmiddel voor de inspectiedienst want op deze manier worden alle firma’s in de keten aangeschreven. Dit resulteert meestal in een stopzetting van de samenwerking met de frauduleuze firma.
Deze werkwijze werd door de inspectiedienst TSW in 2021 voor 51 Oekraïense werknemers toegepast op Belgische gebruikers.
Huidige situatie Oekraïners
Voor een inspectiedienst is het van groot belang om steeds de actualiteit op te volgen, hierdoor kunnen de controlemethodieken er in de mate van het mogelijke op worden aangepast. Door de schrijnende situatie in Oekraïne is er dan ook beslist om de aanpak van de controles aan te passen. De controles op de Oekraïense arbeiders worden momenteel beperkt tot de vaststellingen met het oog op het opstellen van een proces-verbaal tot vaststelling van een inbreuk tegen de verantwoordelijke organisatoren. Het is ook van groot belang om de Oekraïense werknemers voldoende te informeren over de geldende procedures voor de toegang tot onze arbeidsmarkt.